Podno planine Radan, u Jablaničkom upravnom okrugu nalaze se ostaci grada iz 6. veka nove ere, među meštanima okolnih naselja, kako je zapisao naš čuveni pesnik Mita Rakić 1880. godine, poznat kao Staričino ili Caričino.
Caričin grad poznat je iz istorijskih izvora i pod drugim nazivom – Iustiniana Prima. Prva Justinijana grad je koji je podigao car Justinijan Prvi iz zahvalnosti prema mestu svog rođenja, selu Taurisionu koje se nalazilo upravo u bližoj okolini 535. godine podignute Prve Justinijane.
Car Justinijan Prvi, dodelio je ulogu civilnog upravnog centra provincije Ilirik novopodignutom gradu, ali i ulogu duhovnog centra. Zbog provala Avara i Slovena u periodu 6. veka na područje Balkana, grad je živeo svega 80-tak godina, a upravni centar provincije je ostao u Solunu, ali je grad ipak zadržao status arhiepiskopije. Izvori su nam pak ostavili zabeležena imena trojice arhiepiskopa.
Zahvaljujući arheološkim iskopavanjima koja sa prekidima traju od 1912. godine, utvrđeno je postojanje velikog utvrđenog lokaliteta iz 6. veka nove ere, na kom je pronađen i veliki broj artefakata različite vrste i namene.
Grad i njegovu širu okolinu štitilo je četiri tvrđave, ali je i sam grad bio utvrđen jakim zidinama. Justinijana Prima bila je podeljena na tri celine – Donji grad, Gornji grad i Akropolj, takođe je bilo i utvrđenog podgrađa, a grad se prostirao na površini od 22 hektara.
U donji grad ulazilo se kroz južnu i istočnu kapiju, a u okviru donjeg grada bilo je pet bazilika, velika cisterna, vodotoranj i male terme, kasnije prepravljene u još jednu, šestu po redu, crkvu. Severno od vodotornja, u gornjem gradu, nalazila se jedna od dve gradske česme.
Principija, vila urbana, horeum i još tri bazilike nalazile su se na teritoriji gornjeg grada, a ovde se nalazio i centralni, kružni trg na kome su se ukrštale dve glavne ulice, kardo i dekumanum. Na trgu se nalazila bronzana statua cara Justinijana prikazanog u odeći rimskog vojskovođe, ali i druga gradska česma. Gornjem gradu se takođe pristupalo kroz južnu i istočnu kapiju, a ulica koja je vodila od istočne kapije završavala se na akropolju.
Najviša tačka Caričinog grada bio je akropolj u okviru kojeg se nalazila episkopska palata, episkopska bazilika sa krstionicom i konsignatorijum.
Velike terme nalazile su se izvan donjeg grada, isped same istočne kapije, a u okolini utvrđenog područja bilo je još dve bazilike i nekorpola. Akvadukt u dužini od 20-tak kilometara dovodio je vodu u grad sa Radan planine, a akropolj se snabdevao vodom iz piscine koja se nalazila u atrijumu episkopske bazilike. Van grada postojala je i brana na Caričinskoj reci, a preko koje je grad bio povezan sa istočnim tzv. Sv. Ilijskim utvrđenjem.
O Caričinom gradu ili Justinijani Primi objavljen je veći broj stručne literature kao što su Caričin grad – Utvrđeno naselje u vizantijskom Iliriku, najnovija monografija Caričin grad (Iustiniana Prima) – Mesto gde je rođen car Justinijan I , ali i već među turistima iz sveta, poznat vodič Caričin grad u izdanju Narodnog muzeja u Leskovcu.
U cilju što bolje promocije arheološkog lokaliteta Caričin grad, Narodni muzej u Leskovcu ustanovio je stalnu vodičku službu na lokalitetu sa 7 termina za besplatno vođenje uz kupljenu ulaznicu, i to radnim danima od 14h, a vikendom u 11h i 15h.
autor :Đorđe Mitrović ,istoričar
